Ο Malcolm Gladwell και η λογοκλοπή

Malcolm Gladwell: Ομολογώ πως δεν τον γνώριζα. Με πτυχίο ιστορικού από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο, αρθρογραφεί εδώ και χρόνια στο New Yorker και είναι συγγραφέας βιβλίων της κατηγορίας business thinking (αυτής της ομπρέλλας που στην αμερικανική εκδοχή της περιλαμβάνει τα πάντα, από την απλούστερη καθημερινότητα μέχρι την ακραία επαγγελματική φλοδοξία). Πριν μερικά χρόνια, ο Gladwell θεωρήθηκε από το περιοδικό Time ένας από τους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους του πλανήτη, ενώ για το 2010 το Newsweek τον κατέταξε στο Νο. 7 των δέκα σημαντικότερων ανθρώπων στις ΗΠΑ (σημ.: βέβαια στο Νο. 8 φιγουράρει η κυρία Huffington - η εμπνεύστρια και ιδρύτρια του Huffington Post,  του προπύργιου της αντι-επιστήμης και του ολικού συντηρητισμού -δεν ξέρω αν ο Gladwell είναι πολύ χαρούμενος με αυτή τη συνύπαρξη- ενώ στο Νο.1 βλέπουμε τον Steven Jobs της Apple).Μου έκανε εντύπωση ένα κείμενο-σχόλιό του σχετικά με τη λογοκλοπή (τίτλος: Something Borrowed, http://www.gladwell.com/2004/2004_11_25_a_borrowed.html, 2004).

Με αφορμή το θόρυβο που ξεκίνησε πρόσφατα στο χώρο της Παιδείας και το κείμενο που κυκλοφορεί προς υπογραφή ομάδα Ελλήνων Πανεπιστημιακών στο διαδίκτυο με θέμα τη λογοκλοπή   (Academics Against Plagiarism Petition), διάβασα το άρθρο του Gladwell, καθώς και κάποια πολύ πρόσφατα σχόλια από άλλους (http://lifehacker.com/5686165/what-is-plagiarism-and-is-it-always-bad).

Τα όρια μεταξύ επιρροών, δανεισμού και κλοπής στο χώρο των ιδεών και της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι πάντα επίκαιρο θέμα, τόσο γιατί είναι δυσδιάκριτα, αλλά και γιατί στην εποχή του copy-paste η αβασάνιστη συνύπαρξη κομματιών διαφορετικής προέλευσης (χωρίς πάντα να γίνεται αναφορά στις πηγές), αγγίζει τα όρια της επιδημίας. Στο κείμενό του ο Gladwell εστιάζει σε μια προσωπική του εμπειρία, όπου σε κάποιο θεατρικό έργο (που μάλιστα κέρδισε και το βραβείο Tony) η συγγραφέας παραθέτει αυτούσια μια παράγραφο από ένα δοκίμιό του, καθώς και κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηρισμό του για την περίπτωση κάποιου serial killer (ο οποίος και αποτελούσε και κεντρικό θέμα του θεατρικού έργου). Στο εκτενές άρθρο, παρακολουθούμε όλη την πορεία των αντιδράσεών του απο το αρχικό αίσθημα καταλήστευσης που μπορεί να νιώθει κανείς σε μια τέτοια περίπτωση, μέχρι την τελική, μερική έστω, δικαίωση της "λογοκλόπου". Παράλληλα διαβάζουμε παραδείγματα κλοπής  της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπου υπογραμμίζεται πότε αποτελεί απλώς "δάνειο", πότε είναι καταδικαστέα, αλλά και πότε είναι τόσο καταφανής ώστε στα πλαίσια του καλλιτεχνικού π.χ., ύφους να αποτελεί ένα είδος "κατά συνθήκην ψεύδους".

Στο μυαλό μου έρχεται η ενσωμάτωση αυτούσιων κλασικών μελωδιών σε τραγούδια του Χατζιδάκι (που ακριβώς, το προφανές λειτουργεί εν τέλει ως στοιχείο ισχυροποίησης του εγχειρήματος), ή η πρόσφατη συζήτηση για την πρωτοτυπία της κεντρικής ιδέας και της σκηνοθετικής ματιάς στον "Κυνόδοντα" του Λάνθιμου (κάτι που δεν τον εμπόδισε -και δεν τον εμποδίζει- να διακρίνεται από διεθνείς επιτροπές, που αν μη τι άλλο, ξέρουν κινηματογράφο). Σκέπτομαι επίσης τον Ακαδημαϊκό χώρο, που στις μέρες μας κάνει την αυτοκριτική του αλλά και υφίσταται δίκαιη και άδικη κριτική πανταχόθεν. Ένα από τα πολλά ζητήματα αποτελεί και η λογοκλοπή, κατά της οποίας το στομφώδες ύφος, μαρτυρεί "ηρωική" στάση, που αν δε δοθεί σημασία στις λεπτές αποχρώσεις του όλου ζητήματος, κινδυνεύει να εκπέσει ως "λεονταρισμός" στις αγκάλες της ανεκτικότητας, της αναισθησίας και εν τέλει της ανυποληψίας.

Δείτε τον Gladwell εν δράσει σε ένα σύντομο βίντεο από τη φημισμένη (για τους διανοητές που φιλοξενεί) σειρά ομιλιών TED.